Tarımın Tether’i Cropto Token’lar
Bu yazıda sizlere tarımın Tether’i kavramını açıklayacağım. Tether kelime olarak sabit bir yere bağlı ip anlamına, bir şeyi sabitleyen bağ anlamına gelir. Denizcilikte de tekneleri bağlamak için kullanılan suyun dibine çakılı ucunda duba olan iplere tether denir.
Kriptopara terminolojisinde Tether, dolara bağlı, arkasında tam 1 USD’lik varlık olan token’lardan daha fazla bilinenine deniliyor. Listelenirken bu varlığı USDT diye anıyoruz. USDT, dünyada kullanılan bir dolara denk tek çıpa token değil: USDC diye bir rakibi daha var. Yani dünyada şu anda dolara endeksli token’larda iki büyük rakip var, USDT ve USDC. Tether bunlardan daha eskisinin, USDT’yi çıkartan firmanın adı. Bunlara stable-coin (Türkçe’de stabilcoin) deniliyorsa da aslında bunlar token. Yani hem USDT hem de USDC kendi ağlarında işleyen coin’ler değil, başkalarının blokzincir ağında işleyen token’lar. İkisi de Ethereum ağına uyumlu ERC-20 formatında token’lar.
Bunların sahipleri kim? Arkasında ne tür varlıklar var?
Bu iki şirket de, token’larına kaynak teşkil eden finansal varlıklarını büyük bankalarda tutuyor. Bankalardaki dijital dolara karşılık olarak bir dolarlık token tutan bu iki şirketten USDT’nin son çeyrekte açıkladığı raporunda varlık dağılımı şu şekilde görünüyor:
• %75.85’i nakit veya nakde yakın ticari senetler ve emanet mevduatları
• %12.55’i teminatlı krediler
• %9.96’sı tahvil ve emtia
• %1.64’ü ise dijital varlıklar
Tether'in rezervlerindeki ticari senetler büyük ölçüde kurumsal şirketler, hükümetler veya bankalar tarafından çıkarılmış kağıtlar, tahvil ve emtiaları da saygın kurumlarda tutulmakta. Tether'in rezervlerindeki dijital varlıklar da Bitcoin ve Ether’den oluşuyor.
Diğer yandan, USDC token ise Circle şirketi ve Coinbase borsasının oluşturduğu Centre isimli bir konsorsiyum tarafından çıkarılmakta. Bu token’ın dolar karşılığı ise daha şeffaf biçimde ve nakit oranı daha yüksek olacak şekilde biçimlendirilmiş.
• %99.8’i ABD dolar mevduatları ve kısa vadeli ABD devlet borcu gibi nakit veya nakit benzeri varlıklar,
• %0.2’isi ticari kağıt (senet) gibi diğer varlıklar.
USDC’nin rezervleri, aylık olarak Grant Thornton denetim firması tarafından denetleniyor. Bu da USDC'yi piyasadaki en şeffaf stable token’lardan birisi yapıyor.
Circle ya da Tether şirketlerinin kasasında bastıkları token kadar dolarları olmazsa o zaman token’ın dolar denkliğini kaybetmesi riski ortaya çıkar, buna kripto terminolojisinde depeg olmak deniliyor. Peg kelimesi destekli anlamına geliyor, depeg ise desteksiz ya da desteği kaybolmuş anlamına geliyor.
Bu iki stabilcoin devinin arkasında gerçekte kim var sorusu hep sorulur. Bunların ikisinin de basit ortaklı şirketler olmadıkları belli, ancak tam olarak hangi büyük grupların bunların sahipleri olduğu sorusu cevapsız kalıyor. USDT’nin şu anda dolaşımdaki token’larının toplam değeri 83 milyar dolar, buna karşılık USDC’nin dolaşımda olan 26 milyar dolarlık ERC-20 token’ı var.
Cropto ile Tether/USDC gibi stabilcoin’lerin benzerlikleri nelerdir?
Cropto token’ları için, tarım ürünlerinin Tether’i dememizin temel nedeni, buğday, arpa, mısır gibi fiziksel ürünlere peg’li olmaları, yani dayanak varlık olarak bu ürünleri arkasına alan token’lar olmalarıdır. Her iki token çeşidi de varlığa dayalı token kategorisindedir, bunlara terminolojide asset-backed token deniliyor.
Beher Cropto token’ı, anlaşmalı depolarda tutulan 1 kg buğday (CROW), 1 kg. arpa (CROB) ve 1 kg. mısıra (CROC) karşılık mint/ihraç edilmekte yani basılmaktadır. Bu basım işlemi yapılmadan önce tarımsal ürünler güvenilir piyasalardan temin edilmekte, yani satın alınmakta, ardından da satın alınan bu ürünlere tekabül eden denk miktarda, her bir token bir kilogram ürüne denk olacak şekilde blokzincir token’ları dijital ortamda basılmaktadır.
İkinci bir benzerlik: USDT ve USDC gibi Cropto token’ları da ERC-20 standardında tasarlanmış token’lardır, EVM uyumlu tüm blokzincir ağlarında ihracı ve takibi şeffaf bir şekilde yapılabilir. Şu anda Cropto’ların el değiştirmesi UniSwap adlı merkeziyetsiz borsadan yapılmakta, ancak yakın gelecekte buna ek olarak emtia listeleyen merkezi borsalarda da listelenmesi düşünülmekte.
Yeri gelmişken emtia kelimesini de açıklayalım: Emtia çoğul bir kelime, eski dilden bize kalmış bir kavram, metalar demek. Meta ise ticari mal demek. Tarımsal ürünler binlerce yıldır ticari meta kategorisindeler, alınıp satılmaları Sümer’lerin devrinden beri yapılmakta. Sümer, Asur ve Babil şehir devletlerinde buğday, arpa, darı gibi emtianın madenler cinsinden de karşılığı tutulurmuş. Örneğin Sümer’de 18 litrelik bir ölçek buğday 1 şekel, yani 12 gr. gümüşe eşitmiş. (İlginçtir Sivas’ta bugün de 18 litrelik ahşap kap olarak buğday ölçeği var ve adına gödük deniliyor.)
Şimdi ise bir kilogram buğday, kalitesine göre 6-7 TL ediyor. Eğer dansitesini 0.8 Kg/L kabul edersek, 18 litre buğday 14.5 kg. eder ve gümüşün de gramını 20 TL alırsak, bugün buğday gümüşle fiyatlandığında, Sümer devrine göre yaklaşık 2/5 değerde seyrediyor demektir. Bugün 18 litre buğdayın fiyatı 101 lirayken Sümer’de bizim paramızla 240 liraymış. Tabii gümüşün o zamanki değeri ile bugünkü değeri de aynı değildir ama bize bir referans vermesi açısından bu örnek anlamlı.
Tarih, bakarsınız tekerrür eder ve bizler dünya üzerinde yeniden tarım emtiasını baz alan bir para sistemi arayışına gireriz. Şu anda dünyada bu tarafa giden bir eğilim de yok değil: Global Güney adı verilen ülkeler grubu, tüm dünyada petrol, gaz ve tarım ürünleri alış-verişinde dolara alternatif arıyor. Yani doların tahtı sallanıyor; yakın gelecekte doları yerinden edebilecek bir ticari para birimi ortaya çıkabilir. Örneğin BRICS ülkeleri böyle bir ticaret parası yapmakta, 22 Ağustos’ta açıklanması beklenen bu yeni para birimi belki altına endeksli olacak deniyor belki de bir emtia sepetine.
Cropto tarım emtia token’ları ailesi, sadece tarım ürünlerinde gelecek gören ve yatırım yapmak isteyenlerin değil, belki de ileride ülkelerce dünya ticaretinde kullanılabilecek bir değiş-tokuş aracı, bir para birimi olabilir.